Ideal i rzeczywistość w rosyjskiej literaturze

Książę Piotr Aleksiejewicz Kropotkin był nie tylko wybitnym rewolucjonistą, ideologiem i teoretykiem anarchokomunizmu, ale także znanym naukowcem, badaczem, który napisał szereg poważnych prac naukowych z zakresu geografii, geologii i literatury. Zajmował się działalnością oświatową i starał się przybliżyć zachodniemu obywatelowi... bogactwo rosyjskiej kultury. Kurs jego wykładów na temat historii rosyjskiej literatury, wygłoszony w USA na początku XX wieku, zyskał popularność. Nagrania w języku angielskim, starannie zredagowane przez autora, zostały następnie przetłumaczone na rosyjski i po raz pierwszy wydane w Rosji w 1907 roku. Od tego czasu były wielokrotnie wznawiane, a wiele ocen i koncepcji Kropotkina stało się podstawą radzieckiej literaturoznawstwa, zaś księciu zawdzięczamy niektóre dobrze znane z radzieckich podręczników literatury stałe wyrażenia i definicje. Główną cechą tego kursu można nazwać jego skrajną polityczną zaangażowanie. Idea jest głównym miarą wszystkiego i wpływa na każdą ocenę, autor i dzieło są ważone na wagach użyteczności lub szkody dla sprawy „rewolucyjnej walki i budowy lepszego świata”. Pomimo tych szczególności, kurs wykładów stanowi monumentalną próbę systematyzacji całej historii rosyjskiej kultury i oferuje spójną koncepcję i schemat do jej badania. Przy wszystkich ograniczeniach poglądy Kropotkina są interesujące i w wielu aspektach oryginalne, oceny są specyficzne i często trafne, a teoretyczne stanowiska mają nie tylko wartość ideową, ale i naukową.